Via intensief oefenen op een verantwoorde manier kunnen volgende doelen gerealiseerd worden: lichaam versterken, fysiek openen, fijne motoriek verbeteren, oor-handcoördinatie bevorderen, sociaal contact verbeteren, uitdaging en succesbeleving, ontspannende werking, concentratievermogen verhogen, oriëntatiegevoel en mobiliteit bevorderen, therapeutisch effect en mentale groei.
Lichaam versterken
Door zijn handicap is het lichaam van een blinde vaak minder ontwikkeld. Enerzijds omdat zijn mogelijkheden om zich fysiek te ontwikkelen beperkter zijn: hij kan niet voetballen, geen krachtbal spelen, enz. Anderzijds, bepaalde sporten kunnen wel degelijk door een blinde beoefend worden (torbal, gewichtheffen, lopen...), wordt er minder gesport omdat een blinde zich geremd voelt de veiligheid van zijn vier muren te verlaten. Het gevolg is dat arm- en rompspieren dikwijls veel minder ontwikkeld zijn dan bij een doorsnee normaal ziende. Door het boogschieten kan de blinde boogschutter bepaalde spieren een heel stuk ontwikkelen.
Het spreekt vanzelf dat dit een gradueel proces is waarbij met lichte bogen moet begonnen worden en waarbij heel wat oefenen komt kijken.
Ook in de Middeleeuwen zag men al het heilzame en versterkende effect in van het boogschieten. Getuige hiervan het citaat van Thomas Heywood, ridder in de Rozenoorlogen (Engeland 15e eeuw):
"Het is bewezen dat het een training is die uitstekend harmonieert met de menselijke natuur. Het voorkomt in de eerste plaats leverkwalen, geeft in de tweede plaats bloedvaten en zenuwen kracht, helpt tegen miltziekten, reinigt de borst en sponzige longen. Ja voorwaar, de boog is een vijand van allerlei soorten verzwakking."
Fysiek openen
Wie blinden observeert merkt dat die vaak heel gesloten lopen, met de handen heel dicht tegen de romp. De rug is dikwijls gebogen, met het hoofd naar beneden.
Door de bewegingen inherent aan het boogschieten wordt het bovenlichaam opengerekt. De armen moeten zich openen anders is het onmogelijk voldoende kracht uit de boog te halen. Zo valt het op bij beginnelingen hoe de rechterelleboog (bij rechtse schutters) beneden blijft en er dus niet genoeg kracht kan ontwikkeld worden. Voorts heeft een boogschutter een fiere houding: dat betekent een rechte rug, met het hoofd recht. Via een goede schiethouding wordt bijgevolg de houding van de blinde in het gewone dagelijks leven ook gecorrigeerd.
Fijne motoriek verbeteren
Het plaatsen van de pijl op de pijlsteun, het kepen van de pijl op de exacte plaats, het onderscheiden van de index- en bijveren stelt hoge eisen aan de fijne motoriek van de blinde schutter. Deze activiteiten gebeuren immers zonder visuele ondersteuning, met één hand (trekhand) en ten opzichte van een bewegend voorwerp (de boog, vastgehouden door de booghand). Door het vele trainen wordt het uitvoeren van deze bewegingen kinderspel. Dat trainingseffect zal in het gewone dagelijks leven zeker doorwerken bij de blinde.
Oor-handcoördinatie bevorderen
"Het tasten bij blinde kinderen wordt niet gericht en gesteund door het oog. De zogenaamde oog-handcoördinatie ontbreekt, hoewel deze gedeeltelijk door oor-handcoördinatie wordt vervangen. Het door het gehoor begeleide, gecoördineerde en richting gegeven tasten heeft zijn eigen karakter en geschiedt minder snel, zeker en direct dan het door het oog gerichte tasten."
Boogschieten kan die oor-handcoördinatie heel wat verbeteren. Aanvankelijk zijn er de richtlijnen van de begeleider waarop de blinde voortdurend gepast moet reageren. Voorts biedt het IRIS-systeem, waarbij de schutter voortdurend zijn arm/hand moet richten naar de geluidssignalen die hij via zijn oren capteert, een intense training van de oor-handcoördinatie. Momenteel maakt de "Straffe Boog" geen gebruik van dat elektronisch systeem.
Sociaal contact verbeteren
"De visueel gehandicapte zal zelden een sport beoefenen vanuit een remediërend oogpunt. De recreatieve en sociale dimensie van het sport beoefenen zijn zonder twijfel de belangrijkste redenen om aan sport te doen."
Boogschieten biedt de visueel gehandicapte ook de kans zijn sociaal leven uit te bouwen. Waar hij misschien anders thuis blijft, kan hij nu naar een schuttersclub. Zo is er al het sociale contact van de avond zelf. Maar op die manier kunnen er ook vriendschappen en eventueel relaties met "personen van het andere geslacht" tot stand komen. Juist die relatie-opbouw blijkt bij veel visueel gehandicapten een heel groot probleem te zijn. Zij durven immers vaak niet uit hun schulp te komen. Zo kan boogschieten ook die drempel helpen overwinnen.
Door het boogschieten kan de blinde ook zijn marginalisering doorbreken. Net als een ziende schiet hij in een club naar het doel. Net als een ziende kan hij aan competitie deelnemen en soms zelfs een ziende overtreffen.
Uitdaging en succesbeleving
"Het is bovendien bekend dat visueel gehandicapten vaak gemotiveerd zijn om sporten te beoefenen, die op het eerste gezicht niet geschikt voor hen zijn."
Hier komt een typisch menselijke trek naar voren: sommige mensen zijn juist dan enorm gemotiveerd als men beweert dat ze iets niet kunnen realiseren. Bij visueel gehandicapten is dat zeker zo! Vandaar dat het hen dan ook een enorm gevoel van tevredenheid geeft als ze zich in een "onmogelijke" sport als boogschieten toch kunnen doorzetten. Hierdoor gaat hun eigenwaarde, essentieel voor elke mens, groeien. Naast die vorm van succesbeleving is er natuurlijk de fierheid over de geschoten punten.
Ontspannende werking
Een blinde kan geconfronteerd worden met 2 vormen van stress: stress ontstaan door werkdruk en stress ontstaan door de handicap. Boogschieten heeft een positieve invloed op beide fronten.
Enerzijds is er stress omdat de meeste van onze cursisten een goed gevuld cursusprogramma hebben. Dat is weliswaar noodzakelijk om hen een kans op de arbeidsmarkt te bieden, maar het vormt tevens een belasting voor lichaam (ettelijke uren voor een pc-scherm) en geest, m.a.w. er ontstaat werk-stress, eveneens bekend bij de doorsnee bediende. Dankzij boogschieten krijgen zij de kans er even uit te zijn. Ze kunnen een uurtje iets doen waar het intellectuele vermogen niet aangesproken wordt. Op die manier kunnen ze zich ontspannen en staan ze daarna scherper, gemotiveerder om de volgende uren weer geconcentreerd de gewone lessen te volgen.
Anderzijds is er het feit dat blinden onderhevig zijn aan extra stress door hun handicap. Zij moeten veel alerter zijn dan wij in het gewone dagelijkse leven en dat brengt stress mee. Bedenk maar eens hoeveel extra concentratie, spanning en dus stress enkele boodschappen doen in de stad veroorzaakt bij een blinde. Gewoon een straat oversteken brengt al heel wat (in)spanning mee. Dat alles zorgt voor extra stress. Hier speelt de ademhaling bij het boogschieten dan een heel belangrijke rol. De boogschutter zal vooral de lage buik- en/of flankenademhaling toepassen. Door deze vorm van ademhalen wordt extra veel zuurstof opgenomen:
"Ons hele organisme heeft zuurstof nodig. Hoe meer lucht er in onze longen komt des te meer aanvoer van zuurstof en afvoer van koolzuur en andere afvalstoffen. Dat betekent energievermeerdering omdat energie vrij komt door verbranding van voedingsstoffen die zich met zuurstof hebben verbonden. ..."
Concentratie op de ademhaling maakt die ademhaling dieper en rustiger, daardoor ontspannen spieren en geest zich. Spierontspanning geeft betere doorbloeding in de spier, dus betere aanvoer van voedingsstoffen en zuurstof. Diep ademen heeft bovendien een positieve invloed op ons denken en voelen en uiteindelijk weer op ons concentratievermogen.
Hieruit volgt, dat ritmische ademhaling kan dienen als schakel tussen lichaam en geest."
We stellen vast dat we via goede ademhaling in een vorm van positieve vicieuze cirkel terechtkomen: goed ademen => meer ontspanning => betere doorbloeding => beter ademen. Dus door het boogschieten zal de blinde al louter door de diepe buikademhaling rustiger en minder gestresseerd zijn. Bovendien kan hij die ademhalingstechniek ook gerust gebruiken in piekmomenten van stress, waardoor de weldoende invloed van het boogschieten ook in zijn dagelijks leven een belangrijke rol kan spelen.
Concentratievermogen verhogen
Nauw aansluitend bij het vorige punt, volgt een verbeterde concentratie:
"Met een rustige en gelijkmatige ademhaling verkrijgen we een verdiepte lichamelijke en geestelijke ontspanning; en deze laatste geeft ons een verhoogd concentratievermogen."
Het is een feit dat je je pas goed kunt concentreren als je ontspannen bent. In stressperiodes (bv. examens) hebben bepaalde mensen het heel moeilijk zich te concentreren (bv. te studeren, te memoriseren) omdat ze zich gewoon niet kunnen ontspannen. Hier blijkt dus weer het belang van een goede ademhaling.
Daarenboven moet je door het boogschieten zelf je leren concentreren. Een goede boogschutter is immers hij die constante prestaties neerzet. Hierbij speelt concentratie een belangrijke rol. Door het vele oefenen zal ook dat concentratievermogen verbeteren.
Oriëntatiegevoel en mobiliteit bevorderen
Door de verbale schotevaluatie "een 8 op 3 uur", de commando's "links, rechts, hoger, lager", en de geluidssignalen bij het auditief vizier waarbij het doel zo nauwkeurig mogelijk wordt gelokaliseerd, wordt het richtingsgevoel van de blinde schutter voortdurend getraind. En training leidt tot betere resultaten wat een blinde dan ook zal gewaarworden in zijn dagdagelijks bestaan.
Typisch bij vele blinden is dat ze maar beperkte mobiliteit hebben. Ze kennen de eigen woonst (en dichte woonomgeving) perfect, maar eens daarbuiten slinkt de mobiliteit enorm. Technisch gesproken heeft een blinde veel meer mobiliteitsmogelijkheden dan hij gebruikt, maar door angst voor het onbekende komt hij maar weinig uit zijn schulp. Nochtans is mobiliteit enorm belangrijk:
"De waarde van de mobiliteitsopvoeding kan niet worden ontkend. Of een blinde al dan niet slaagt in het leven, hangt in niet geringe mate af van zijn bewegingsvrijheid. Het zich zelfstandig en veilig kunnen verplaatsen, is zowel in sociaal als economisch opzicht de sleutel tot vrijheid en onafhankelijkheid. We denken hier o.a. aan de vele sociale communicatiemogelijkheden en de talrijke nieuwe beroepen die binnen het bereik van blinden komen; bovendien draagt mobiliteit bij tot het ontwikkelen van zelfzekerheid en tot het vlugger aanvaarden van de handicap."
Door het boogschieten is de blinde gedwongen zijn veilige routinecocon te verlaten. In Sint-Rafaël moet hij al naar de zolder, wat afwijkt van zijn gewone routine. Daar moet hij het nieuwe parcours leren. Bovendien moet hij regelmatig zelf de tunnel ingaan om zijn schoten te evalueren en, eens hij gevorderd is, zelf zijn pijlen gaan trekken. Daarnaast kan hij lid worden van een club, waardoor hij ook weer mobieler moet worden: zelf naar de club gaan, zich leren bewegen in een nieuw milieu, meegaan naar en/of deelnemen aan wedstrijden ... Zo krijgt de blinde heel wat kansen zijn mobiliteit te verhogen. Zoals zo vaak het geval is, wellicht, eens die drempel overwonnen is, gaat de blinde ook andere prikkels ervaren om op stap te gaan en zo wordt zijn mobiliteit nog eens verbeterd.
Therapeutisch effect
Het spreekt vanzelf dat de handicap zelf bij heel wat blinden en slechtzienden voor heel zware frustraties, rancunes, haatgevoelens, agressiviteit, depressiviteit .. zorgt. Ook hier heeft boogschieten een heel positief effect:
"... ook voor hen betekende boogschieten veel meer dan ontspanning. Het bracht hen bij thema's als loslaten, seksualiteit, agressie, enz. is boogschieten één van de mooiste vormen van therapie voor hen. Het opbouwen van een spanningsveld, balans en evenwicht, loslaten, en alle kracht en agressie gebundeld naar één doel..."
Bovendien is het in een les boogschieten, waar het er heel wat ontspannener aan toegaat dan in bv. een les tekstverwerking, veel makkelijker voor de cursisten eens hun hart te luchten en hun problemen naar voren te brengen. Ook op die manier heeft boogschieten een helend effect.
Mentale groei
Hier komen we op een glad terrein waar menig lezer wellicht de wenkbrauwen gaat fronsen of even gaat schokschouderen. Maar net als bij andere disciplines, zoals yoga, zen, tai-chi kan boogschieten een geestelijk groeiproces bewerkstelligen. Dan wordt boogschieten niet langer het doel op zich maar enkel een manier om tot mentale ontwikkeling te komen. Hier komen we dan op het terrein van het Japanse kyudo, wat letterlijk "de weg van de boog" betekent:
"Kyudo-training, of het nu schieten op de makiwara (=oefendoel, op 1,5 m afstand) of de mato (=echte doel, op 28 m) betreft, is een geformaliseerde procedure om pijlen te schieten. Deze laatste wordt "hassetsu" genoemd en gewoonlijk vertaald als de acht stappen of fasen van kyudo... Terwijl er naar gelang de aard van de gelegenheid of de bepaalde kyudo-school, een zekere variatie in de bewegingen die aan de uitvoering van hassetsu voorafgaan mogelijk is, oefent de student jarenlang telkens weer opnieuw dezelfde acht stappen..."
"Het idee met behulp van gestandaardiseerde technieken een leerling een kunst bij te brengen komt men bij alle wegen tegen. In kyudo vindt men deze technieken in hassetsu. ... Jarenlang is een student bezig de methode te imiteren die hem door zijn leermeester werd bijgebracht. ... In het Japans komt een woord "ji" voor. Het heeft betrekking op de technische aspecten van een zen-kunst. In kyudo verwijst ji naar de technieken zoals die in hassetsu ...worden gebruikt. In kyudo echter, ..., wordt het beheersen van ji, of de technieken, niet als een einddoel op zich beschouwd. Om dit te kunnen begrijpen moeten we denken aan een ander Japans woord dat met ji nauw verbonden is. Het gaat om de term "ri". Ri kan het best worden vertaald met "algemene waarheden" of "de fundamentele principes van het universum". ... Door een techniek te leren beheersen kan men een hoge graad van vaardigheid bereiken. ... Die vaardigheid is echter niet het doel van de wegen. Een zuivere technische beheersing is nog geen echt meesterschap. Steun je alleen op de techniek, dan betekent dat dat je beperkt blijft tot alleen die bepaalde techniek waarin men vaardig is. ... Zodra men een inzicht in de fundamentele principes van de kunst krijgt volgt de beheersing ervan vanzelf."
Kyudo is dus niet een doel op zich, maar dient om het bewustzijn te vormen. Het boogschieten is een hulpmiddel om te mediteren. Pijl en boog zijn werktuigen van zelftucht. In kyudo ziet men boogschieten als een manier om tot een diepe geestelijke ervaring te komen. Om dat te realiseren moet men boogschieten zien als een microkosmos van het leven.
